Çeçe sineği uyku hastalığının taşıyıcısıdır.

Sinekleri neredeyse hiç rahatsızlığa yol açmayan zararsız böcekler olarak düşünmeye alışkınız. Dahası, yazın ilk habercisi ve evcil hayvanlar için bir eğlence kaynağıdırlar. Ancak, bu böceklerin gerçek bir sorun haline gelebilen ve hatta yaşamı tehdit edebilen türleri de vardır. Bunlardan biri de çeçe sineğidir.

Tsetse Macha: Özellikleri ve Nitelikleri

Tsetse (Latince Glossina) sinekgiller familyasından olup 23 türe sahiptir. Afrika'nın belası olarak adlandırılan tsetse sineği, bilimsel gelişmelere rağmen hala çiftlik hayvanlarına zarar vermeye ve binlerce insanın ölümüne yol açmaya devam ediyor.

Yaklaşık 60.000.000 kişi sürekli olarak tehlikeli enfeksiyon riski altında

Dış görünüş

Tsetse sineği, 8 ila 15 milimetre uzunluğunda, küçük, kırmızımsı gri bir böcektir. Başka bir cinsin üyelerinden ayırt etmek için kanatlarına dikkat edin. İlk olarak, çeçe sineğinin kanatlarındaki damarlar bir baltaya benzer. İkinci olarak, sinek dinlenirken kanatlarını, biri diğerinin tamamen üzerine gelecek şekilde katlar. Ayrıca, çeçe sineğinin açıkça görülebilen uzun, öne bakan bir hortumu ve dallanan, tüylü antenleri vardır. Karakteristik koyu kahverengi çizgiler vücudu kaplar ve karın bölgesi sarıdan griye doğru değişen bir renge sahiptir.

Fotoğraf galerisi: Diğer sineklerden dışsal farkları

Yaşam döngüsü ve üreme

Çeçe sineğinin üreme süreci diğer sineklerden farklıdır. Dişi, erkek sinekle yalnızca bir kez çiftleşir ve ardından yaşamı boyunca yaklaşık on larva üretir; her iki ila üç ayda bir. Gebelik süresi bir ila iki hafta sürer ve diğer sineklerin aksine, çeçe sineği yumurtlamaz, bunun yerine tam gelişmiş larvalar doğurur ve bunlar yumurtadan çıktıktan hemen sonra toprağa gömülüp pupa olurlar. Çeçe sineği bir ila iki buçuk yıl yaşar.

Beslenme

Tsetse sinekleri (hem erkek hem dişi) gerçek vampirlerdir, çünkü hem hayvanların hem de insanların, yani küçük ve büyük memelilerin kanıyla beslenirler. Uçlarında dişler bulunan hortumlarıyla bu böcekler, en kalın hayvan derisini bile ısırabilirler. Isırırken, tükürükleriyle birlikte kan sulandırıcı maddeler salgılarlar ve neredeyse iki katına çıkana kadar içerler. Çeçe sinekleri tripanosom parazitleri taşıdığı için sorunlara yol açan da bu beslenme yöntemidir.

İlginçtir ki, av ararken çeçe sinekleri hareket eden, sıcak nesnelere dikkat eder ve bu yüzden sık sık arabalara "saldırırlar". Çeçe sineklerinin av olarak görmediği tek şanslı memeli zebradır. Bilim insanları, bunun böceklerin kendilerine özgü siyah-beyaz renklerinden kaynaklandığını ve bu nedenle yönlerini şaşırdıklarını düşünüyor.

Habitatlar

Tsetse sineğinin tüm türleri Afrika'da yaşar ve tropik ve subtropik bölgeleri tercih eder. Bunlar çoğunlukla tropikal ormanlarda ve nehir kıyılarında bulunurlar.

Sineklerin nemli yerlere olan düşkünlüğü, insanların geniş verimli arazileri sömürmesini engeller. Ancak bilim insanları, böceklerin faydalarına da dikkat çekmiştir: Örneğin, Afrika'da el değmemiş yaban hayatı habitatlarının varlığını sürdürmesinin nedeninin çeçe sinekleri olduğuna ve sinek kaynaklı hastalıkların kıtayı aşırı otlatmadan ve yol açtıkları toprak erozyonundan koruduğuna inanılmaktadır.

Çeçe sineği ısırığının tehlikesi: uyku hastalığı

Daha önce de belirtildiği gibi, tsetse sinekleri kan yoluyla taşınan tripanosomların taşıyıcılarıdır ve bu tripanosomlar insanlarda uyku hastalığına, hayvanlarda ise nagana hastalığına neden olurlar. Uyku hastalığı önce bağışıklık sistemine, ardından sinir sistemine saldırır. Bir süre sonra vücutta tümörler ortaya çıkar ve bu da ölüme yol açar.

Tsetse sinekleri tripanosom parazitlerinin taşıyıcılarıdır.

İnsanlar için ölümcül bir tehdit oluşturan tripanozomlar, antiloplardan gelen çeçe sinekleri tarafından bulaştırılır. Parazitler, hayvanların kanının kalıcı bir parçasıdır, ancak herhangi bir zarar görmezler. Tripanozomlar insan kanına girdikten sonra protein yapılarını çeşitli şekillerde değiştirir ve bu da uygun bir tedavi bulmayı çok zorlaştırır. Sinekler de parazitleri asemptomatik olarak taşır. Tripanozomların yaşam süresini uzattığına dair teoriler bile vardır.

Yaklaşık 60 milyon insan sürekli olarak çeçe sineği ısırığı riski altındadır. Taşıdığı hastalıklar her yıl 3 milyondan fazla hayvana ve 9.000'den fazla insana zarar vermektedir. En yüksek enfeksiyon oranı (%80'in üzerinde) Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde kaydedilmiştir. Bu sorunla mücadele çalışmaları 20. yüzyılın ortalarından beri devam etmekte olup, böcek ilaçları ve hatta radyasyon tedavileri kullanılmaktadır, ancak henüz önemli sonuçlar elde edilememiştir.

Uyku hastalığının belirtileri

Uyku hastalığının iki türü vardır: Rodezya ve Gambiya, belirtileri hemen hemen aynıdır. Rodezya gribi daha akut bir form olarak kabul edilir ve belirtileri daha çabuk ortaya çıkar. Gambiya gribi uzun süre belirti vermeden kalabilir ve bir alevlenme aniden yanıltıcı bir iyileşmeye yol açabilir. Hastalığın ilk aşaması (bağışıklık sisteminde hasar), sinir sistemi sorunları aniden ortaya çıkana kadar tamamen asemptomatik olabilir.

Uyku hastalığının ilk belirtisi, enfeksiyondan bir hafta sonra, çıban benzeri bir nodül olan tripanozomal şankrın ortaya çıkmasıdır. Isırık bölgesinde değil, çoğunlukla baş, kol ve bacaklarda görülür. Ağrılıdır ve ülserler, pembe veya mor lekeler (çapı 5-7 cm) ve yüz ve ekstremitelerde şişliklerle birlikte görülebilir. 2-3 hafta içinde iyileşir ve sadece bir iz bırakır.

Isırık bölgesinde oluşan trypanosoma şankrı, büyük ve ağrılı bir kabarcıktır, karakteristik yuvarlak bir şekle ve yoğun bir yapıya sahiptir, şankrın etrafındaki alan beyazımsı bir renk tonuna sahiptir

İlk ayda ateş, baş ağrısı ve eklem ağrısı görülebilir. Hastalığın erken evresi birkaç aydan birkaç yıla kadar sürebilir. Çeşitli ağrılar, ateş, çarpıntı, şişlik ve cilt lekeleri, koordinasyon ve uyku bozukluğu eşlik eder. Tedavi edilmezse, kişi tipik uyku sorunları ortaya çıkmadan önce ölebilir.

Parazitlerin lenf damarları yoluyla yayılması lenf düğümlerinde artışa neden olur, düğümlerdeki artış en çok ensede görülür, yoğunlaşmazlar ve basıldığında ağrı yapmazlar.

Uyku hastalığının hematolenfatik (erken) evresini meningoensefalitik (terminal veya geç) evre takip eder. Bu evrede parazitler beyni etkiler, semptomlar şiddetlenir ve kişi bir aktivite yaparken uykuya dalabilir.

Uyku hastalığı nasıl teşhis edilir ve tedavi edilir?

Çeçe sinekleri neredeyse sessiz hareket ederler, bu yüzden ısırıklarını önlemek neredeyse imkansızdır ve bunu ancak şankr oluştuğunda fark edebilirsiniz. Her durumda, en ufak bir ısırık şüphesinde derhal bir enfeksiyon hastalıkları uzmanına danışmalısınız. Hiçbir halk ilacı bu hastalığa yardımcı olmaz. Bir uzmana ne kadar erken başvurursanız, tamamen iyileşme şansınız o kadar artar. Tedavi edilmezse, bu hastalık kaçınılmaz olarak ölüme yol açar.

Uyku hastalığının teşhisi için kan testi ve lomber ponksiyon (lenf düğümlerindeki sıvının incelenmesi) yapılır. Tedavi, hastalığın şiddetine, enfeksiyondan bu yana geçen süreye ve hastanın durumuna bağlı olarak her vaka için kişiselleştirilir. Pentamidin, suramin ve organik arsenik bileşikleri gibi yüksek toksik ilaçlar kullanılır; ileri evrelerde ise eflornitin ve nifurtimoks kullanılır. Bu ilaçlarla ciddi yan etkiler beklenir, ancak bunlar klinik olarak kontrol altına alınabilir.

Bir yerleşim yerinde bir veya daha fazla kişide, kan emici sineklerin ısırmasıyla bulaşan tripanosomiyazis hastalığının tespit edilmesi halinde, halkın Pentamidin adlı ilaçla toplu kimyasal tedavisi yapılır.

Afrika'ya seyahate çıkmadan önce mutlaka intramusküler olarak Pentamidin uygulanması gerekir. Kıtada, tsetse sineklerinin en çok saldırdığı bölgelerden uzak durmak, tüm vücudu kapatan açık renkli giysiler giymek ve böcek kovucular kullanmak en iyisidir.

Çeçe sineği, önemli bir tehdit oluşturan küçük bir böcektir. Afrikalı bilim insanları bu belayla mücadele etmek için çözümler geliştirirken, egzotik yerlere seyahat eden turistler son derece dikkatli olmalı, tüm önleyici tedbirleri almalı ve uyku hastalığının ilk belirtisinde derhal tıbbi yardım almalıdır.